etkisiz hale getirme ne demek?

Etkisiz hale getirme ya da nötralizasyon, sosyolojik bakımdan bir egemen yapı tarafından gayri meşru veya illegal olarak tanımlanan eylemlerde bulunan kişi veya grupların ahlaka veya yasalara dayandırarak baskı altına alınmasını ifade eden terim. Etkisiz hale getirme eylemi insanların "iç protestolar" yaptıkları zaman onların engellemek ya da yaptıkları şeyin yanlış olduğu algısı yaratmak için kullanılan psikolojik bir yöntem olarak da kullanılır.

Teori

David Matza ve Gresham Sykes'in bu tekniklerin kullanılmasına dair fikirleri ortaya atan kişiler olarak bilinir. Edwin Sutherland da 1950'lerde bu kuram üzerinde çalışmıştır. Matza ve Sykes "çocuk suçluluğu" kuramı üzerinde çalışırken, aynı tekniklerin toplumda da bulunabileceğini keşfettiler ve görüşlerini 1964 yılında Delinquency and Drift'te yayınladılar.¹

Matza ve Sykes'in görüşleri, insanların her zaman mevcut yasalara uyma konusundaki yükümlülüklerinin farkında olduklarını ve gayri meşru eylemlerden kaçınmak için kendi içlerinde ahlaki yükümlülüklere sahip olduklarını belirtir. Matza ve Sykes'e göre; bir kişi gayri meşru eylemlerde bulunduğunda ahlaki yükümlülükleri yerine getirme dürtüsünü susturmak için bir çeşit mekanizma kullanmaları gerekmektedir. Bu hipotez suçlu olarak itham edilen grupların ahlaki yükümlülüklerin yerini, bu grupların tamamen kendi kalıcı ahlaki kodlarını oluşturduklarını öne süren diğer teorileri reddeder.

Teknikler

Teori dört gözlem üzerine kurulmuştur;

Suçlular yasadışı eylemlerinden dolayı suçluluk duyduklarını ifade eder.
Suçlular genellikle dürüsttür, yasalara saygılı bireylere saygı duyarlar ve onlara hayran kalırlar.
Haksızlık yapabilecekleri ile yapamayacakları arasında bir çizgi çizerler.
Suçlular uygunluk taleplerine karşı bağışık değildir.

Matza ve Sykes, suçluların gayri meşru eylemlerini haklı çıkardıklarına dair aşağıdaki durumların olduğunu belirtti;²

Sorumluluk reddi: Suçlular, koşulların kurbanı olduklarını veya kontrolleri dışındaki durumlara zorlandıklarını söyler.
Yaralanma reddi: Saldırgan, eylemlerinin herhangi bir zarara neden olmadığı konusunda ısrar eder.
Mağdurun reddi: Suçlu, mağdurun yapılan eylemi hak ettiğini düşünür.
Kınananların kınanması: Suçlular, suçlarını kınayanların bunu tamamen insaflıca yaptıklarını veya suçu haksız yere kendilerinden uzaklaştırdıklarını iddia eder.
Yüksek sadakatlere itiraz: Suçlu, yaptığı eylemin "iyi" görünmesi için, bir arkadaşının korunması gibi eylemlerini haklı çıkaracak uzun vadeli sonuçları olduğunu ileri sürer.

Etkisiz hale getirme yöntemleri genellikle şu argümanlarla ortaya çıkar;

"Bu benim hatam değildi."
"Çok önemli değildi. Kayıplarını karşılayabilirler."
"Önce onlar geldiler"
"Kötü günündeydin"
"Arkadaşlarımın bana ihtiyacı vardı. Ne yapacaktım?"³

2017 yılında Bryant ve arkadaşları Ruanda Soykırımı'na katılmakla suçlanan 27 kişinin ifadelerini analiz etti ve daha önce tanımlanmamış iki etkisiz hale getirme tekniği buldu;⁴

İyi karakter olduğunu savunmak: Suçlu, soykırım suçlarını işleyemeyeceklerini kendi iyi davranışlarını veya takdire şayan karakter nitelikleriyle açıklar.
Mağduriyet: Suçlu, kendisi ya da etnik grubuna yakın insanların nasıl tehdit altında olduğunu ya da üçüncü bir taraftan (Ruanda Soykırımı'nda öldürülen Tutsilerden) nasıl zarar gördüğünü tartışır.

Politik alanda kullanım

Politik alanda bu ifadenin kullanımı mevcuttur.⁵ Genel olarak devleti yetkilileri veya onları destekleyen kuruluşlar, iktidara muhalif olan yapılara ya da terör örgütü olarak tanımladıkları oluşumlara müdahale ettiğinde zaman zaman bu ifadeyi kullanmaktadır.⁶ Bu ifade ölümleri kapsayabildiği gibi, yaralama veya ele geçirme olgularını da kapsayabilmektedir.⁷